โรคมะเร็ง ศีรษะและลำคอ คือ โรคมะเร็งของอวัยวะส่วนใด?
โรคมะเร็งศีรษะและลำคอ คือ โรคมะเร็งที่เกิดจาก เยื่อเมือกบุภายในของอวัยวะบริเวณศีรษะและลำคอ ได้แก่
- ช่องปาก ซึ่งประกอบด้วย ริมฝีปาก กระพุ้งแก้ม เนื้อเยื่อใต้ลิ้น และรอบๆลิ้น เหงือก ลิ้น และเพดานแข็ง
- คอหอยส่วนปาก (oropharynx) ซึ่งประกอบด้วย โคนลิ้น ต่อมทอนซิล เพดานอ่อน และ ลิ้นไก่
- โพรงหลังจมูก
- กล่องเสียง และเนื้อเยื่อรอบกล่องเสียง(hypopharynx )
- โพรงจมูก และ โพรงไซนัส และ
- ต่อมน้ำลายต่างๆ
อนึ่ง ที่จัดรวมเรียกว่า โรคมะเร็งศีรษะและลำคอ เพราะ
- โรคมะเร็งของอวัยวะต่างๆเหล่านี้ มีธรรมชาติของโรค คล้ายคลึงกัน กล่าวคือ
– ประมาณร้อยละ ๙๐-๙๕ เป็นเซลล์มะเร็งชนิด คาร์ซิโนมา (carcinoma)
– มีการลุกลาม เป็นลำดับขั้นตอนเหมือนกัน คือ เริ่มด้วยการลุกลามเข้าอวัยวะข้างเคียงก่อน หลังจากนั้นจึงลุกลามเข้าต่อมน้ำเหลืองในบริเวณลำคอ
– มักไม่ค่อยแพร่กระจายเข้ากระแสเลือด/โลหิต โอกาสแพร่กระจายเข้ากระแสเลือด/โลหิต พบได้ประมาณร้อยละ ๕-๑๐ แต่ถ้ามีการแพร่กระจาย มักแพร่กระจายเข้า ปอด ตับ และ กระดูก พบแพร่กระจายไปสมองได้ แต่เกิดได้น้อยมาก
- มีวิธีการรักษาคล้ายคลึงกัน
- มีการพยากรณ์โรค(ความรุนแรงของโรค และ อัตราอยู่รอดภายหลังการรักษา) ใกล้เคียงกันในแต่ระยะโรค และ
- มีผลข้างเคียง/แทรกซ้อนจากการรักษาคล้ายกัน
อย่างไรก็ตาม โรคมะเร็งศีรษะและลำคอ ไม่รวม โรคมะเร็งผิวหนัง กระดูก หนังศีรษะ(จัดเป็นโรคมะเร็งผิวหนัง) และโรคมะเร็งระบบโรคเลือด/โลหิตวิทยา ทั้งนี้เพราะมีธรรมชาติของโรค การรักษา และการพยากรณ์โรคแตกต่างกัน
โรคมะเร็งศีรษะและลำคอเกิดได้อย่างไร?
สาเหตุเกิดโรคมะเร็งศีรษะ และลำคอ ยังไม่ทราบชัดเจน แต่ปัจจัยเสี่ยงสำคัญ คือ การสูบบุหรี่ การดื่มแอลกอฮอล์ การขาดวิตามิน และเกลือแร่ การบริโภค หมาก ยาฉุน การมีแผลเรื้อรังในช่องปากจากโรคต่างๆ การติดเชื้อไวรัสบางชนิด ที่สำคัญ เช่น เชื้อไวรัส อีบีวี (EB virus) ไวรัส เอชพีวี (HPV viruses) และไวรัส เอชไอวี (HIV virus) และความผิดปรกติทางพันธุกรรมชนิดไม่ถ่ายทอดบางชนิด
รู้ได้อย่างไรว่าเป็นโรคมะเร็งศีรษะและลำคอ?
รู้ได้ว่า อาจเป็นโรคมะเร็งศีรษะและลำคอ เมื่อมีอาการดังนี้
- มีแผลเรื้อรัง หรือ ก้อนเนื้อในช่องปาก ช่องคอ
- มีก้อนเนื้อบริเวณใบหน้า กกหู ต่อมน้ำลาย
- ลมหายใจมีกลิ่น มีกลิ่นปากมาก
- มีเลือดออกทาง ช่องปาก คอ จมูก หรือมีเลือดปนใน เสลด น้ำลาย และ/หรือเสมหะ
- กลืนอาหารติดขัด ลำบาก
- หายใจลำบาก หายใจไม่สะดวก ติดขัด
- มีอาการเจ็บเรื้อรัง หรือ เจ็บปวดมากขึ้นๆ เรื้อรัง ในช่องปาก ลำคอ หรือ ปวดศีรษะรุนแรง
- มีตาเข หรือ ตาเหล่ หรือ การมองเห็นภาพไม่ชัดเจน หรือ เห็นภาพซ้อน คือ ภาพเดียวแต่มองเห็นเป็นหลายภาพซ้อนกันอยู่
- อ้าปากได้แคบกว่าปรกติ หรืออ้าปากไม่ได้
- มีเสียงแหบเรื้อรัง
- คลำได้ ก้อน/ต่อมน้ำเหลืองโตในบริเวณลำคอ
อย่างไรก็ตาม อาการเหล่านี้อาจเกิดจากโรคอื่นๆได้ เช่น จากการอักเสบติดเชื้อ หรือ ก้อนเนื้องอกธรรมดา ดังนั้น เมื่อมีอาการเหล่านี้ จึงควรรีบพบแพทย์ เพื่อ วินิจฉัยว่า เกิดจากโรคอะไร เพื่อ การรักษาได้รวดเร็ว และ ถูกต้อง โดยเฉพาะเพื่อการวินิจฉัยโรคมะเร็ง
แพทย์ทราบได้อย่างไรว่า ผู้ป่วยเป็นโรคมะเร็ง ศีรษะและลำคอ?
แพทย์ ทราบได้ว่าเป็นโรคมะเร็งศีรษะและลำคอ โดยซักถามประวัติการเจ็บป่วย อาการ การสูบบุหรี่ การดื่มแอลกอฮอล์ การ ตรวจร่างกาย การตรวจในช่องปาก แต่ถ้าเป็นอวัยวะอยู่ลึก อาจมีการส่องกล้องตรวจอวัยวะเหล่านั้น และอาจมีการตรวจทางเอกซเรย์ และ/หรือ การตรวจทางห้องปฎิบัติการต่างๆเพิ่มเติม แต่การวินิจฉัยโรคได้แน่นอน คือ การตัดชิ้นเนื้อ จากก้อนเนื้อ หรือ จากแผล เพื่อตรวจทางพยาธิวิทยา ว่า เป็น เนื้อเยื่อมะเร็ง หรือไม่
โรคมะเร็งในส่วนศีรษะและลำคอ มีกี่ระยะ?
โรค มะเร็งในส่วนศีรษะและลำคอ แบ่งเป็น ๔ ระยะหลัก และในแต่ระยะหลัก ยังแบ่งเป็นระยะย่อยๆอีกหลายระยะ ซึ่งแพทย์ใช้เป็นเครื่องบ่งชี้ทางการรักษา ดังนั้นเพื่อให้เกิดความเข้าใจได้ง่ายขึ้นสำหรับคนที่ไม่ใช่แพทย์ จึงขอกล่าวถึงเฉพาะ ๔ ระยะหลักของโรคเท่านั้น
ระยะที่๑ ก้อน/แผลมะเร็งมีขนาดเล็ก ยังไม่ลุกลาม
ระยะที่๒ ก้อน/แผลมะเร็ง มีขนาดใหญ่ขึ้น และเริ่มลุกลามเข้าเนื้อเยื่อ/อวัยวะข้างเคียง แต่ยังไม่ลุกลามเข้าต่อมน้ำเหลือง หรือ แพร่กระจายเข้ากระแสเลือด/กระแสโลหิต
ระยะที่๓ ก้อน/แผลมะเร็งขนาดใหญ่ขึ้น หรือ ลุกลามเข้าเนื้อเยื่อ/อวัยวะข้างเคียงมากขึ้น หรือ ลุกลามเข้าต่อมน้ำเหลืองข้างเคียง แต่ต่อมนำเหลืองยังมีขนาดเล็ก และยังไม่มีการแพร่กระจายเข้ากระแสเลือด/กระแสโลหิต
ระยะที่ ๔ ก้อน/แผลมะเร็งมีขนาดใหญ่มาก และ/หรือ ลุกลามเข้าเนื้อเยื่อ/อวัยวะข้างเคียงมาก และ/หรือ ลุกลามเข้าหลายๆเนื้อเยื่อ/อวัยวะ และ/หรือ ลุกลามทะลุผิวหนัง หรือ เข้ากระดูก และ/หรือ ลุกลามเข้าต่อมน้ำเหลืองหลายต่อม และ/หรือ ต่อมน้ำเหลืองมีขนาดโตมาก (โตเกิน ๖ ซม.) และ/หรือ แพร่กระจายเข้ากระแสเลือด/กระแสโลหิต
โรคมะเร็งส่วนศีรษะและลำคอ มีวิธีรักษาอย่างไร?
วิธี การรักษาโรคมะเร็งในส่วนศีรษะและลำคอ ขึ้นกับว่า เป็นโรคของอวัยวะส่วนใด ระยะของโรค อายุ และสุขภาพของผู้ป่วย เป็นสำคัญ โดยถ้าผู้ป่วยมีสุขภาพแข็งแรง แพทย์จะให้การรักษาเพื่อหวังผลหายขาดจากโรคมะเร็ง แต่ถ้าผู้ป่วยมีสุขภาพไม่ดี แพทย์มักให้การรักษาแบบประคับประคอง
ในโรคระยะที่๑ และระยะที่๒ การรักษาอาจเป็นการผ่าตัด หรือ รังสีรักษา วิธีใดวิธีหนึ่งเพียงวิธีการเดียว แต่ถ้า โรคในทั้งสองระยะนี้ เป็นชนิดรุนแรง การรักษามักเป็นการรักษาร่วมกันระหว่าง การผ่าตัด และ รังสีรักษา
ในโรคระยะที่ ๓ การรักษามักเป็นการผ่าตัด ร่วมกับรังสีรักษา และร่วมกับยาเคมีบำบัด หรือ ถ้าผ่าตัดไม่ได้ การรักษา คือ รังสีรักษา ร่วมกับยาเคมีบำบัด
ในโรคระยะที่ ๔ ที่ยังไม่มีโรคแพร่กระจายเข้ากระแสเลือด/กระแสโลหิต การรักษามักเป็นการรักษาร่วมกันระหว่างรังสีรักษา และ ยาเคมีบำบัด อาจมีการผ่าตัดบ้างเฉพาะผู้ป่วยบางราย หรือ ในโรคมะเร็งของบางอวัยวะ หรือ อาจเป็นการรักษาประคับประคองตามอาการ
ในโรคระยะที่ ๔ ซึ่งมีโรคแพร่กระจายเข้ากระแสเลือด/กระแสโลหิต การรักษา มักเป็นการรักษาประคับประคองตามอาการ
ส่วนการใช้ยารักษาตรงเป้า ยังอยู่ในการศึกษา และราคายายังแพงมาก เกินกว่าผู้ป่วยทุคนจะเข้าถึงได้
โรคมะเร็งส่วนศีรษะและลำคอ รักษาแล้วมีโอกาสหายไหม?
โอกาส รักษาหายของโรคมะเร็งส่วนศีรษะและลำคอ ขึ้นกับหลายปัจจัย ที่สำคัญ คือ สุขภาพของผู้ป่วย ระยะของโรคมะเร็ง อายุของผู้ป่วย และขึ้นกับว่า เป็นโรคมะเร็งของอวัยวะใด โดยทั่วไป โอกาสรักษาหาย ตามระยะโรค มีดังนี้ คือ
โรคระยะที่๑ โอกาสรักษาหายประมาณ ร้อยละ ๗๐-๙๐
โรคระยะที่๒ โอกาสรักษาหายประมาณ ร้อยละ ๖๐-๘๐
โรคระยะที่๓ โอกาสรักษาหายประมาณร้อยละ ๔๐-๖๐
โรคระยะที่๔ เมื่อยังไม่มีโรคแพร่กระจายเข้ากระแสเลือด/กระแสโลหิต โอกาสรักษาหายประมาณร้อยละ ๓๐-๕๐
โรคระยะที่๔ เมื่อมีโรคแพร่กระจายเข้ากระแสเลือด/กระแสโลหิตแล้ว ไม่มีโอกาสรักษาหาย โอกาส อยู่รอด ๒-๓ ปี ประมาณร้อยละ ๑๐-๓๐ โดยขึ้นกับสุขภาพ และอายุของผู้ป่วย
การรักษาโรคมะเร็งศีรษะและลำคอ ต้องเตรียมตัวอย่างใดบ้าง?
ใน การรักษาโรคมะเร็งส่วนศีรษะและลำคอ มีการเตรียมตัวโดยทั่วไปเช่นเดียวกับในการรักษาโรคมะเร็งอื่นๆ ที่สำคัญ เช่น การรักษาสุขภาพให้แข็งแรง การรับประทานอาหารให้ได้ครบทุกหมู่อย่างเพียงพอ ทั้งนี้เพราะ โรคมะเร็งในส่วนนี้ เกี่ยวข้องกับการบริโภคโดยตรง ดังนั้นในระหว่างการรักษา จึงมีผลกระทบต่อการบริโภคของผู้ป่วย ถ้าสุขภาพพื้นฐานไม่แข็งแรงพอ ผู้ป่วยมักต้องหยุดพักการรักษาเป็นช่วงๆ ซึ่งก่อผลลบต่อการควบคุมโรค ดังนั้นในผู้ป่วยหลายราย แพทย์มักแนะนำการให้อาหารทางสายให้อาหารร่วมด้วย เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยได้อาหารอย่างเพียงพอ สามารถรับการรักษาอย่างต่อเนื่องได้จนครบตามตารางการรักษา
นอกจากนี้ เนื่องจากเป็นโรคเกี่ยวข้องกับช่องปากและฟัน ดังนั้นในการรักษาเพื่อหวังผลหายขาด แพทย์มักแนะนำให้ผู้ป่วยพบทันตแพทย์ เพื่อให้การดูแล และแนะนำการดูแลช่องปาก และการดูแลฟันก่อนเริ่มการรักษาด้วยรังสี และบ่อยครั้งต้องมีการถอนฟันซึ่ง ไม่สามารถดูแลเก็บรักษาไว้ได้ ทั้งนี้เพราะการถอนฟันภายหลังการฉายรังสี แผลถอนฟันจะติดยาก อาจลุกลาม เป็นสาเหตุให้เกิดการอักเสบเรื้อรังของกระดูกกราม มีผลต่อคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยได้
การรักษาโรคมะเร็งศีรษะและลำคอมีผลข้างเคียง/แทรกซ้อนอะไรบ้าง?
ผล ข้างเคียง/แทรกซ้อนในการรักษาโรคมะเร็งในส่วนศีรษะและลำคอ จากการผ่าตัด มักเป็นการสูญเสียอวัยวะ และ ในเรื่องเกี่ยวกับความสวยงาม เพราะเป็นอวัยวะที่อยู่ใน/บนใบหน้า และลำคอ
ผลข้างเคียงจากยาเคมีบำบัดในระหว่างการรักษา มักมีอาการ คลื่นไส้/อาเจียน และมีผลต่อไขกระดูก มีการกดไขกระดูก เกิด ภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ ติดเชื้อโรคได้ง่าย เม็ดเลือดแดงต่ำ เกิดภาวะซีด และเกร็ดเลือดต่ำ เกิดเลือดออกได้ง่าย
ผลข้างเคียงจากรังสีรักษา ระหว่างฉายรังสี คือ ภาวะอักเสบของเยื่อบุช่องปาก/คอ เกิดการเจ็บ มีผลต่อการรับประทาน และ การกลืน ส่วนผลข้างเคียงในระยะยาว ที่พบได้บ่อย เช่น ภาวะน้ำลายน้อย หรือ น้ำลายแห้ง ฟันผุได้ง่าย ช่องปากตีบแคบได้ง่าย และผิวหนัง บริเวณได้รับรังสีเป็นพังผืด แข็ง
มีวิธีป้องกัน/ลดโอกาสเกิดผลข้างเคียงไหม?
วิธี ลดโอกาสเกิด และลดความรุนแรงของผลข้างเคียงจากรังสีรักษา และยาเคมีบำบัด คือ
- เลิกบุหรี่ และ เลิกดื่มแอลกอฮอล์ เพราะเป็นปัจจัยเสี่ยงให้เกิดผลข้างเคียงสูง และเพิ่มโอกาสเกิดโรคมะเร็งย้อนกลับเป็นซ้ำ หรือ เกิดโรคมะเร็งชนิดที่ ๒ กับเนื้อเยื่อ/อวัยวะอื่นๆในศีรษะ และลำคอได้อีก
- รับประทานอาหารที่เป็นประโยชน์ให้ครบทุกหมู่อาหาร ในปริมาณเหมาะสม(ไม่ให้อ้วน หรือ ผอมจนเกินไป)
- ดื่มน้ำสะอาดอย่างน้อยวันละ ๖-๘แก้ว
- ดูแลรักษาช่องปากและฟันตามแพทย์ พยาบาล ทันตแพทย์ แนะนำอย่างเคร่งครัด
- บ้วนปากทุกครั้ง หลังการบริโภคเพื่อรักษาความสะอาด และเพิ่มความชุ่มชื้นของช่องปาก
- แปรงฟันหลังอาหารหลัก ๓ มื้อ หรือ อย่างน้อยวันละ ๒ ครั้ง ได้แก่ ตอนเช้าเมื่อตื่นนอน และกลางคืน ก่อนเข้านอน
- ใช้ไหมขัดฟัน ทุกครั้ง หลังการบริโภคที่ไม่ใช่เครื่องดื่ม
- ทำกายภาพ ฟื้นฟู ป้องกันช่องปากตีบแคบ ตามแพทย์ พยาบาลแนะนำ อย่างเคร่งครัด
- ปฏิบัติตน ตามแพทย์ พยาบาล ทันตแพทย์ แนะนำอย่างเคร่งครัด
- ควนคุมโรคร่วมอื่นๆที่เกิดร่วมด้วยให้ได้ เช่น โรคเบาหวาน และ โรคความดันโลหิตสูง เพราะโรคต่างๆเหล่านี้ เพิ่มโอกาสเกิด และเพิ่มความรุนแรงของผลข้างเคียงทั้งจากรังสีรักษา และเคมีบำบัด
- พบแพทย์ และ ทันตแพทย์ ตามนัดเสมอ และรีบพบแพทย์ก่อนนัดเมื่อมีอาการผิดปรกติไปจากเดิม
มีวิธีตรวจคัดกรองโรคมะเร็งศีรษะและลำคอไหม?
ปัจจุบัน ยังไม่มีวิธีที่มีประสิทธิภาพในการตรวจคัดกรองให้พบโรคมะเร็งศีรษะและลำคอ ตั้งแต่เมื่อเริ่มเป็น ยังไม่มีอาการ ดังนั้นวิธีที่ดีที่สุดในขณะนี้ คือ การรีบพบแพทย์ เมื่อมีอาการผิดปรกติต่างๆ ดังได้กล่าวแล้ว
มีวิธีป้องกันการเกิดโรคมะเร็งส่วนศีรษะและลำคอไหม?
การป้องกันโรคมะเร็งศีรษะและลำคอ คือ การหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงต่างๆ ดังได้กล่าวแล้ว โดยเฉพาะการสูบบุหรี่ และการดื่มแอลกอฮอล์ นอกจากนั้น คือ การรักษาความสะอาดของช่องปาก เหงือก และ ฟัน และระมัดระวังการติดเชื้อไวรัสต่างๆดังได้กล่าวแล้ว (ไวรัสเหล่านี้ เป็นไวรัสติดต่อได้จากการขาดสุขอนามัยพื้นฐาน/สุขบัญญัติแห่งชาติ ดังนั้น การป้องกันการติดเชื้อไวรัสเหล่านี้ คือ การรักษาสุขอนามัยพื้นฐาน/สุขบัญญัติแห่งชาตินั่นเอง)
